کاشت و داشت کلزا

برای کاشت و تقویت و افزایش میزان تولید کلزا چه نکاتی را باید بدانیم؟

کاشت و داشت کلزا

نکات مهمی که درجهت موفقیت زراعت کلزا بایدموردتوجه قرارگیرد:

1-    انتخاب پیمانکاران مناسب

مدیریت پذیربودن گیاه، مخاطبین خاص خودرا می طلبد.درانتخاب کشاورزان جهت کشت کلزا دروحله اول بایستی ازوجود کشاورزانی بهره برد که آب آزاد جهت کاشت به موقع وآبیاری درمحدوده تعیین شده را داشته باشندو با امکانات وادوات مناسبی که دراختیاردارند ازابتدای کاشت تا برداشت مدیریت لازمه را اعمال نموده وهمکاری مناسب درجهت بکارگیری اصول فنی کاشت وداشت محصول را با کارشناس  مربوطه داشته باشند.

پیمانکاران حتماً ازمیان عمده مالکین  و بجای کمیت درانتخاب ، بیشتر برکیفیت و توانائی و مدیریت و کارایی آنان در جهت افزایش  تولید و عملکرد استوارگردد. و حدالامکان به منظورجلوگیری ازمشکلات مربوط به نظارت مستمروبرداشت محصول، سعی گردد تا مزارع کلزا در یک یا دو نقطه از شهرستان متمرکز گردد.

2-   رعایت دقیق تاریخ کاشت

   تاریخ کاشت به موقع مهمترین عامل در موفقیت کشت کلزاست . با کشت بموقع  60 در صد عملکرد 3تنی  یک مزرعه تضمین می گردد. عدم رعایت تاریخ کاشت و تاخیردر آن منجر به افت شدید عملکرد و باعث شکست در زراعت کلزا می گردد.

تحقیقات برروی گیاه روغنی کلزا نشان داده است که هرگونه تاخیر در کاشت سبب تاخیردرجوانه زنی،ورودبه روزت،کاهش ارتفاع،تعداد شاخه های  فرعی،تعداد غلاف و وزن هزاردانه ودرنهایت عملکردگردیده است. لذادرتاریخ کاشت بهینه،گیاه درهر مرحله ازرشد و نموخود حداکثر بهره برداری از عوامل محیطی را داشته و به طور مطلوب از این عوامل در جهت بهبود کیفیت و کمیت استفاده می کند.

با گذشت بیش از 8 سال از شروع کشت کلزا دراستان متاسفانه هنوز 40 در صد از مزارع با تاخیر و در خارج از محدوده تعیین شده کشت می گردد. این امر علاوه بر تحمیل خسارت به کشاورزان  روند توسعه و استقبال ازکشت کلزا را با مشکل جدی مواجه می سازد.

ملاک اصلی رعایت تاریخ کشت بر اساس اقلیم هرمنطقه وارقام موجود، جدولی است که هرساله  با هماهنگی  محقق دانه های روغنی وبخش اجرا تهیه وبه همراه دستورالعمل فنی و اجرائی به شهرستانها ارسال میگردد لذا هرگونه توصیه ای خارج از آن  فاقد اعتبار می باشد .

 لازم به توضیح است  که در کشت تاخیری ، جثه ضعیف کلزا حتی اگر از سرما نیز آسیب نبیند به سبب عدم ذخیره سازی مناسب مواد غذائی در ریشه و طوقه، با خروج از روزت وگرم شدن هوا و ورود به مرحله زایشی ، با اندوخته اندک مواد غذائی، ساقه گل دهنده  کوچک به تبع آن شاخه های فرعی کمترو غلاف های با تعداد دانه ووزن کم را تولید ودر نهایت عملکرد پائینی از مزرعه حاصل خواهد شد. 

بنابر این شدیداً تاکید می گردد که از کشت کلزا در خارج از محدوده توصیه شده به هر دلیل خود داری گردد.

3-علف های هرز

رشد علف های هرز درمزرعه کلزا بخصوص درمراحل گیاهجه ای  خسارت قابل توجهی را به مزارع واردمی سازد. ترتیبی اتخاذگرددتابااستفاده ازعلف کش ترفلان ویا بوتیزان استار تمام سطوح کشت تحت پوشش قرار گیرد.

4-انتخاب رقم مناسب

درمحدوده های کشت تعیین شده حتماً ازارقام توصیه شده استفاده گردد.اگر زمان مناسب کشت، در یک محدوده تعیین شده برای یک رقم  به پایان رسید از کشت آن رقم خودداری، وازارقام توصیه شده در محدوده بعدی استفاده گردد.

5-سرک پائیزه

تحقیقات نشان داده که با توجه به شسته شدن بخش زیادی ازکود مصرفی  ازته پایه وناچیز بودن قدرت جذب گیاه درمرحله جوانه زنی تا دو برگی ، کارآیی مصرف کودازته درمرحله 3-4 برگی بالا می باشد.لذا در سال زراعی جدید تمام کود فسفره و پتاسه توصیه شده قبل از کاشت ، ویک سوم کود اوره (100کیلوگرم ) بعنوان سرک پاییزه در مرحله 3-4 برگی  با یک نوبت آبیاری مصرف خواهد شد. از آنجایی که مصرف کود ازته موجب تحریک رشد وهمزمانی آن با وقوع یخبندان می تواند موجب خسارت گردد بنابراین زمان مصرف سرک پاییزه بایدحد اکثر 20 روز قبل از شروع یخبندان بر اساس آمار هوا شناسی آن منطقه باشد.

مصرف سولو پتاس و ریز مغذیها  

کود پتاسه درایجاد مقاومت گیاه به سرما وخشکی وافزایش ساقه دهی و استحکام ساقه ها بسیارموثر می باشد. بخصوص مصرف سولوپتاس ،روی، بروآهن در افزایش عملکرد نقش بارزی داشته است . که بایستی بجد مورد توجه قرار گیرد.

6-تامین کامل نیاز آبی گیاه  در دوره زایشی

کمبودآب بخصوص درمرحله بحرانی غنچه دهی وسراسر دوره گلدهی اثرات نامطلوبی برعملکرد کلزاداشته و آبیاری لازم و به موقع دربالا بردن عملکرد در واحد سطح این گیاه تاثیر بسزایی دارد.

مهمترین عاملی که درحال حاضر بشدت عملکرد مزارع استان را تحت تاثیر قرار
می دهد عدم آبیاری کامل وبموقع مزارع کلزاست که با قطع بارندگی ها ازاواسط فروردین ماه ،که همزمان با شروع گلدهی کلزا است اثرات تنش آبی تشدید می گردد.

جهت برداشت عملکردمناسب واقتصادی ، مزارع کلزا در فصل بهار بسته به شرایط آب و هوایی به3-4 نوبت آبیاری نیاز دارد.

ضروری است که با انتخاب پیمانکاران  مناسب وتطبیق سطح کشت با میزان آب موجودوتامین کامل نیاز آبی گیاه ، شاهد افزایش عملکرد مقبول کلزا در سال زراعی جدید باشیم.

کاشت کلزا

آماده سازی زمین و کاشت:

بذور کلزا برای اینکه به سرعت جوانه زده و سبز شوند باید در یک بسترثابت و مرطوب، با بافت نرم قرارگیرند. برای تأمین شرایط فوق، عملیات آماده سازی زمین، معمولاً شامل شخم و دیسک و ماله می باشد. پس از شخم عمیق برای ازبین بردن کلوخه های خاک، دوبار دیسک عمود برهم ضروری است. درمجموع شرایطی که سرعت جونه زنی و ایجاد پوشش سریع و یکنواخت را فراهم سازد باعث بهبود کنترل علفهای هرز و افزایش مقاومت به سرما وعملکرد دانه می شود. بستر بذر بایستی نسبتاً هموار باشد و ساختمان سطح خاک باید دارای دانه بندی خوبی بوده و حاوی 30 تا 45 درصد ذرات ریز و مقداری کلوخه کوچک باشد. با توجه به عمیق بودن ریشه کلزا، درصورت استفاده از زیرشکن، به دلیل نفوذبهتر ریشه درخاک و استفاده از ذخیره رطوبتی مناسبتر، در عملکردمزرعه تاثیر بسزایی خواهد داشت.

تاریخ کاشت:

در کشت پاییزه کلزا ،تاریخ کاشت از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این عمل با وضعیت جغرافیایی منطقه ارتباط مستقیم دارد. در کلزای پاییزه زمان کاشت باید  طوری انتخاب شود که قبل از فرارسیدن اولین یخبندان به مرحله 6 تا 8 برگی یا روزت کامل رسیده باشد به گونه ای که گیاه با خطر سرما در زمستان مواجه نشود. ازطرف دیگر تاریخ کاشت نباید آنقدر زود باشد که نقطه رویش درمعرض خطر سرمازدگی قرارگیرد.

کلزا در مرحله 8-6 برگی حداکثر مقاومت به سرما را دارد و بدون پوشش برف می تواند سرمای ناگهانی تا 22- درجه سانتی گراد زیر صفر را تحمل کند. تاریخ کاشت کلزا برای هر شهرستان و باتوجه به نوع رقم در جدول مربوطه مشخص شده است. نکته جدیدی که دراین جدول به چشم می خورد ستون مربوط به کشت تأخیری در بعضی از مناطق استان می باشد که درصورت پذیرش ریسک کاهش عملکرد درحد 28% می توان برترین ارقام را در کشتهای تأخیری خراسان رضوی شامل: SLM046، ZarFaM، Modena را قرارداد. ازطرفی نتایج آزمایشات مناطق سرد و معتدل سرد روی کشت پاییزه ارقام بهاره نشان داده که ارقام Hyola401، Hyola330 و ZarFaM در کشتهای تأخیری، علی رغم کاهش عملکرد 28-15 درصدی، باز هم بیشترین عملکردها را درمیان 12 رقم مورد آزمایش به خود اختصاص دادند. این ارقام به ویژه در مناطقی که تا مرحله روزت کامل سرمای 15- درجه سانتی گراد را نداشته باشند توان تولید 5/3-3 تن درهکتار عملکرد را دارند. لازم به ذکر است که بیشترین کاهش عملکرد در کشت تأخیری در استان مربوط به رقم okapi و Elite بوده است.

خاک موردنیاز کلزا:

کلزادر اکثر خاکهای استان عملکرد قابل قبولی داشته ولی بهترین عملکرد را در خاکهای لومی با PH حدود7-5/6 دارد. کلزا در خاکهایی با شوری کمتر از 6 میلی موز به خوبی رشد می کند و شوری بیش از این بر عملکرد آن اثر منفی دارد.

میزان بذر و تراکم بوته:

کلزا به دامنه وسیعی از تراکم بوته سازگاری نشان می دهد. تراکم بین 60-70 بوته در مترمربع ایده آل است. تراکم بوته مطلوب باعث همرسی و یکنواختی در رسیدگی می گردد و ساقه های نازک ایجادشده راحت برداشت می شود.

تراکم بوته بالا باعث ایجاد رقابت بین بوته ها و خطر وقوع ورس و بیماری و ضعیف و کوچک ماندن بوته ها و موجب افزایش خطر سرمازدگی در زمستان می شود.

میزان بذر مصرفی در هر هکتار به روش کاشت وشرایط آب و خاک بستگی دارد. در تهیه مناسب بستر خاک در روش کاشت ردیفی 8 کیلوگرم در هکتار و در روش دستپاش 12 کیلوگرم در هکتار توصیه می گردد.

عمق و ابعادکشت:

بذر کلزا را به دلیل ریزبودن باید در عمق کم کشت کرد و باید با خاک خوب پوشانده شود. بهترین عمق کاشت در خاک مرطوب 5/2-5/1 سانتی متر است. هرچه خاک سنگین تر باشد عمق کاشت نیز کمتر می شود. عمق کاشت بیش از 4 سانتی متر جوانه زنی را به تأخیر انداخته و بنیه بذر را ضعیف و بد سبزی و تراکم پایین را به همراه خواهد داشت.

فاصله خطوط کاشت می تواند برروی کنترل علفهای هرز، حساسیت به خوابیدگی، ایجاد رقابت، میزان مصرف آب و کود ازته و درنهایت عملکرد دانه مؤثر باشد. فاصله بین ردیفها 35-25 سانتی متر و فاصله روی ردیفها 5-3 سانتی متر درنظرگرفته شود که این فواصل در اغلب بذرکارهای غلات دانه ریز قابل تنظیم است.

انتخاب رقم:

ارقام کلزا دارای دو تیپ بهاره و پاییزه می باشند. ارقام بهاره به دلیل دوره رشد کوتاهتر از عملکرد کمتری برخوردارند و درضمن نیازی به ورنالیزاسیون یا بهاره سازی ندارند. درحالیکه ارقام پاییزه نیازمند گذراندن یک دوره سرما برای ارتقاء گلدهی می باشند. مشخصات بعضی از ارقام کلزای مناسب کشت در خراسان به شرح زیر می باشد:

رقم اکاپی (okapi)

منشاء این رقم از کشور فرانسه است. دارای تیپ رشد زمستانه، مقاوم به سرما باطول دوره رشد 230 تا 240 روز، درصد روغن آن 45 تا 43 درصد، وزن هزاردانه آن حدود 4/3 گرم و با عملکرد دانه بیش از 3 تن در هکتار می باشد. جایگاه کشت آن عمدتاً در دو اقلیم سرد و معتدل سرد کشور است.

رقم طلایه(cobra)

منشاء آن از کشور آلمان ودارای تیپ رشد زمستانه، متحمل به سرما واندکی مقاوم به خوابیدگی است.حساس به تاریخ کشت و سرعت اولیه رشد آن کندتر از اکاپی می باشد. دربین ارقام توصیه شده در استان اولین رقمی است که بایستی کشت گردد. دیررس با طول دوره رشد 240-250 روز، درصد روغن دانه 40-42 درصد، وزن هزاردانه حدود 4 گرم وعملکرد دانه آن بیش از 3 تن در هکتار است. جایگاه کشت آن عمدتاً در دو اقلیم معتدل سرد و سرد می باشد.

رقم زرفام یا ریجنت - کبری

اولین رقم تولیدی بخش تحقیقات دانه های روغنی کشور است که از انتخاب نتاج حاصل از تلاقی دو رقم طلایه و ریجنت حاصل شده است. این رقم از پتانسیل عملکرد بالایی برخوردار بوده و به دلیل رشد اولیه سریع نسبت به تأخیر تاریخ کاشت حساسیت کمتری از سایر ارقام دارد. این رقم به شوری خاک و آب حساس می باشد. این رقم سازگاری خوبی با اغلب مناطق معتدل سرد و سرد کشور دارد.

رقم هایولا(Hyola)

این رقم مناسب کاشت در اقلیم گرم و مرطوب و گرم و خشک می باشد. دوره رویش آن 170-180 روز، درصد روغن 42-45 درصد، وزن هزاردانه آن حدود 5/3 گرم و منشاء آن از کشور کانادا است. دارای تیپ رشد بهاره، مقاوم به خوابیدگی دارای رسیدگی یکنواخت با عملکرد دانه بیش از 3 تن در هکتار می باشد. نوع بذر هیبرید و کشت آن به عنوان پاییزه در سال زراعی گذشته باتوجه به خشکسالی از عملکرد بهتری نسبت به سایر ارقام برخوردار بوده است و طبق جدول این رقم نیز می تواند در برنامه کشت پاییزه بعضی از مناطق استان قرارگیرد.

رقم SLM

منشاء آن از کشور آلمان است. دارای تیپ رشد زمستانه، بسیارمتحمل به سرما، مقاوم به کم آبی، دیررس با طول دوره رشد 240-250 روز، درصد روغن دانه 45-46 درصد، وزن هزاردانه حدود 5/4 گرم با عملکرد دانه  بیش از 3 تن در هکتار می باشد. جایگاه کشت آن عمدتاً در دو اقلیم معتدل سرد و سرد می باشد.

رقم ساری گل

منشاء از کشور آلمان است. دارای تیپ رشد بهاره که در مناطق معتدل سرد به عنوان پاییزه کشت می گردد. از هایولا حدود 10 روز دیررس تر است.

رقم لیکورد(LicorD)

دارای تیپ رشد زمستانه- متوسط رس- مقاوم به سرما و عملکرد مشابه اکاپی – با یک هفته تأخیر نسبت به اکاپی بهتر جواب می دهد. منشاء آن از کشور آلمان است.

رقم مودنا(Modena)

از کشور دانمارک- دارای تیپ رشد زمستانه- شرایط کشت مشابه به رقم اکاپی – عملکرد اندکی از اکاپی بهتر است - مقاوم به سرما – وزن هزاردانه 5/4-5/3 گرم – پایداری در عملکرد.

رقم RGS

از کشور آلمان – تیپ رشد بهاره -  شرایط کشت مشابه هایولا- مناسب برای مناطق معتدل گرم- زودرس و اندکی از هایولا دیرتر می رسد.

آبیاری

کمبود آب اثر سوئی بر عملکرد کلزا می گذارد. تأخیر در آبیاری دوم موجب تأخیر در رشد اولیه و رسیدن به روزت کامل و کاهش مقاومت گیاه یه  سرمامی گردد. حساسترین زمان برای آبیاری مرحله گلدهی و اوایل غلاف بندی می باشد و کمبود آب دراین مرحله موجب کاهش تعداد غلاف و دانه بندی و نیز کوچک ماندن دانه ها و کاهش روغن می شود. در بیشتر مناطق3 نوبت آبیاری در پاییز و 3-4 نوبت آبیاری بهاره(خروج از روزت-گلدهی-غلاف بندی ودانه بندی) موردنیازاست. در شرایط خراسان باتوجه به شرایط آب و هوایی موجود این میزان معادل متوسط میزان آبی است که حتماً بایستی به زراعت داده شود.

دوبار آبیاری در مرحله کاشت به فاصله 7-5 روز جهت سبزشدن یکنواخت مزرعه و تسریع در رشد بوته ها ضروری است. درصورت عدم و یا کمبود بارندگی در پاییز(مهروآبان) 2-1 نوبت آبیاری بهمراه مصرف 100 کیلو گرم کود اوره بعنوان سرک پاییزه نیز باید صورت پذیرد. آبیاری بعدی پس از سپری شدن فصل زمستان وشروع رشد مجدد کلزا، همراه با اولین کود سرک و2-3نوبت آبیاری دیگر در مرحله غنچه دهی و تشکیل غلاف ضروری می باشد.

تغذیه

مصرف بهینه کودهای شیمیایی علاوه بر افزایش عملکرد، کیفیت محصول را نیز ارتقاء می بخشد. میزان کود موردنیاز بهتراست قبل از تهیه بستر بذر ازطریق آزمون خاک انجام و توصیه گردد.

ازت

کلزا نیاز فراوانی به ازت دارد و استفاده از کود ازته برای افزایش عملکرد ضروری است. کلزا برای تولید هر تن دانه 60 تا 70 کیلوگرم ازت خالص از خاک جذب می کند(معادل 130 کیلو گرم کود اوره). این میزان ازت به صورت یک سوم در مرحله3-4 برگی بعنوان سرک پاییزه(100کیلو گرم اوره) و دوسوم آن در دو مرحله از رشد به صورت سرک بهاره مصرف شود.

سرک اول پس از خاتمه مرحله روزت در زمانی که دمای هوا هنوز پایین است و بوته ها در مرحله شروع خروج از خواب زمستانه هستند باید انجام گیرد. اگر ازت سرک خیلی زود مصرف شود ممکن است قبل از جذب به هدر رفته و اگر دیر مصرف شود، حداکثر عملکرد حاصل نخواهد شد. سرک دوم در مرحله غنچه دهی و پیش از مرحله گلدهی داده می شود. کمبود ازت منجربه کوتاه ماندن بوته ها و کاهش کلروفیل برگها می شود.ازانجایی که کود های ازته مانند سولفات آمونیوم در تأمین گوگرد موردنیاز کلزا که یکی از عناصر مؤثر در عملکرد دانه آن است می تواند مورداستفاده قرارگیرد بهتراست کود سرک اول در هنگام خروج از روزت از نوع سولفات آمونیوم باشد.

به طورکلی 400-300 کیلوگرم اوره موردنیاز یک هکتار زراعت کلزا با پیش بینی عملکرد 3-5/2 تن می باشد.

فسفر

کل فسفر موردنیاز گیاه باید قبل از کاشت مصرف شود که این مقدار بین 130-50 کیلوگرم براساس فسفر قابل جذب خاک متغیر است. جهت تولید 3 تن دانه کلزا، به 130 کیلوگرم در هکتار فسفر (P2 O5) نیازمی باشد.کمبود فسفر باعث تغییررنگ برگها و ساقه ها می گردد به طوری که ابتدا به رنگ سبز متمایل به آبی تیره و سپس به رنگ ارغوانی درمی آیند. کوتاه ماندن ریشه ها و کوتولگی بوته ها از دیگر علائم فسفر می باشد.

پتاسیم

کلزا مقدار زیادی از پتاسیم خاک را جذب می کند، لذا درصورت کمبود پتاسیم در خاک باید قبل از کاشت و یا هنگام کاشت کود پتاسه به زمین داده شود. جهت تولید 3 تن دانه کلزا به 150 کیلوگرم در هکتار پتاسیم (K2O) موردنیاز است. علائم کمبود پتاسیم، کاهش رشد، پژمردگی و زردشدن بوته هااست.

گوگرد

کلزا تقاضای زیادی برای جذب گوگرد از خاک دارد. گوگرد باعث افزایش کارآیی مصرف ازت می شود. در خاکهایی که کمبود گوگرد وجود دارد مصرف 500کیلوگرم گوگرد در هکتار باعث حداکثر واکنش محصول می شود. گوگرد را می توان به صورت مخلوط با خاک (کودپایه) و یا به صورت سرک همراه با مصرف اولین کود ازته به زمین داد. به جای فرم عنصری گوگرد بهتراست فرم قابل دسترس آن مانند سولفات  آمونیوم مصرف شود.

دراثر کمبود گوگرد، برگهای جوان به زردی متمایل  شده و رشد آنها ضعیف گردیده و فنجانی شکل می شوند.

روی

روی از عناصر موردنیاز گیاه کلزا است. دراثر کمبود روی، عوارضی چون  ریزبرگی و کوچک شدن میان گره های سرشاخه شروع می شود. میزان 40 کیلوگرم درهکتار کود سولفات روی هنگام کاشت کلزا توصیه می شود.

بر

بر به میزان اندک ضروری است و مقادیر زیاد آن باعث مسمومیت گیاه می شود. درصورت کمبود بر باید 15-10 کیلوگرم اسید بوریک در هکتار یکنواخت درسطح مزرعه هنگام کاشت پخش شود. علائم کمبود بر شامل توقف رشد (کوتولگی) فنجانی شدن و پژمردگی برگها و ایجاد شکاف طولی در روی ساقه ها می باشد.

آهن، مس، منگنز

این عناصر در ساختمان گیاه بکارمی روند و باعث افزایش تولید می شوند. کود سولفات آهن براساس آزمون خاک بین 200-50 کیلوگرم، سولفات منگنز و مس 50-25 کیلوگرم در هکتار و همگی هنگام کاشت و به صورت خاک کاربرد مصرف می شوند.