بهداشتتغذیه دام
غذا به موادی گفته می شود که پس از خوردن قابل هضم و جذب باشند و مورد استفاده حیوان قرار گیرند ولی به طور عموم و مصطلح وازه غذا به مواد خوراکی گفته می شود مثلا با اینکه تمامئ اجزای سازنده علف تازه و علف خشک قابل هضم نیست باز هم غذا نامیده می شود .
اصولا یک نوع غذا به تنهایی نمیتواند تمام احتیاجات حیوان را مرتفع بسازد بنابرین غذای روزانه حیوان مجموعه ای است از غذاهای مختلف این مجموعه را جیره غذایی مینامیم که برحسب احتیاج حیوان و ترکیب غذا با توجه به جنبه اقتصادی آن تنظیم میگردد .
برخی از غذاها برای یک دسته از حیوانات غذای کاملی است در صورتی که تکافوی احتیاجات دسته دیگر را نمی نماید مثلا شیر که برا حیوانات شیرخوار تا مدتی غذای کاملی است از سن معینی به بعد باید با مواد دیگر توام شود تا احتیاجات حیوان را تامین نماید .
احتیاجات غذایی دامها از دو منبع گیاهی و حیوانی تامین میگردد ولی بطور کلی گیاهان بخش عمده ای از غذای روزانه آنها را تشکیل می دهند .
انواع مخاطرات بهداشتی غذا : مخاطراتی که در غذا سلامت حیوان را تهدید می کند عبارتند از عوامل زیست شناختی ، شیمیایی و فیزیکی
عوامل زیست شناختی یا میکرو ارگانیسمی ، خود شامل باکتریها ، ویروسها ، انگلها ( تک یاخته ها و کرمها ) و قارچها هستند .
باکتریها منشا عفونتها و یا مسمومیتها ی غذایی میباسند عفونتها و مسمومیتها در اثر بلعیدن تعداد کافی از باکتریها ی پاتوژن و واکنش بدن نسبت به حضور یا رشد و تکثیر و یا ترشح سم در بدن به وجود می آیند .
ویروسها ذرات بسیار کوچکی بوده که انگل اجباری داخل سلولی میباشند و در خارج میزبان قادر به تکثیر نمیباشند به همین دلیل ویروسها در غذا قادر به رشد و تکثیر نبوده اما ممکن است به طور مستقیم ویا غیر مستقیم به غذا منتقل شوند .
انواع گوناگونی از انگلها ( شامل تک یاخته ها ، نماتود ها ، سستود ها و ترماتودها ) میتوانند ازطریق غذا و یا آبی که به مدفوع دامها ی بیمار آلوده شده اند به دامهای سالم منتقل و ایجاد بیماری نمایند .
عوامل شیمیایی ممکن است در مواد غذایی وجود داشته ویا در مراحل برداشت ، نگهداری ، حمل ونقل وتهیه جیره غذایی به مواد غذایی وارد شوند این عوامل هر چند که از عوامل زیست شناختی در ایجاد بیمار نقش کمتری دارند ولی در مواقعی ایجاد بیماری و حتی مرگ مینمایند سموم شیمیایی طبیعی منشاء گیاهی ، حیوانی و یا زیست شناختی دارند بطور مثال مایکوتوکسین ها در شرایط خاص توسط انواعی از قارجها ترشح شده که نیاید در مواد غذایی وجو داشته باشد
عوامل فیزیکی عبارتند از وجود هر گونه جسم خارجی که در غذا یافت شده که نیاید وجود داشته باشند و در مواقهی ای اجسام خارجی آسیب های جسمی را به حیوان وارد نموده و حتی در مواقعی موجب مرگ میگردند .
ضد عفونی و سمپاشی
ضد عفونی یا گند زدایی به معنی عمومی مبارزه بر علیه امراض واگیردار و عوامل مولده آنها است
بعبارت دیگر مبارزه بر علیه عواملی کع ناقل باکتریها ، ویروسها ، انگلهای تک یاخته ای نیز میباشد
ضد عفونی کنندها بر دو گرو : 1- عوامل فیزیکی 2- عوامل شیمایی تقسیم می شوند
عوامل فیزیکی عبارتند از : نور خورشید ، اشعه ، حرارت ( حرارت خشک و حرارت مرطوب ) ، پاستوریزاسیون ، فیاتراسیون ، انجماد
عوامل شیمایی : گندزداهای شیمیایی به موادی گفته میشوند که در غلظت های مختلف سبب توقف رشد و یا از بین رفتن جرمهای عفونی می گردند که بر دو نوع تقسیم می شوند : 1-آنتی سپتیکها یا موادی که در غلظت های زیاد باکتری کش و در غلظتهای کم سبب توقف رشد باکتریها ( باکتریوستاتیک ) میشوند این مواد کلا یا برروی بافت ( بدن ) و یا جهت استفاده بای ضد عفونی کردن وسایل جراحی و ... به کار میروند .
باکتریسیتها ( ضد عفونی کننده ها ) معمولا اثر میکروب کش داشته و برای از بین بردن میکروارگانیسمها بکار میرود این مواد عموما در ضد عفونی سالنها ، جایگاه پرورش دام و طیور و ابزارها بکار میروند
روشها ضد عفونی و سمپاشی :
1- اسپری کردن
2- جتینگ اسپری
3- دوش ثابت
4- گرد باشی
5-روش موضعی
6- حمام دادن
حمامهای ضد کنه :
حمامهای ضد انگل خارجی دام در مجموع بهترین و رایج ترین وسایل مبارزه بر علیه انگلهای خارج بدن دام میباشد
رعایت موارد مهم در هنگام استحمام دامها
1- تمام مراتب حمام دادن باید تحت نظر افراد مجرب و کارآزموده به اجرا در آید
2- سموم باید طبق توصیه کارخانه سازنده ابتدا با مقداری کم آب حل شده و سپس به آب داخل حوضچه افزوده شود
3- هرگز سموم مختلف باهم مخلوط و مورد استفاده قرار نگیرند
4- آب به مقدار کافی در اختیار باشد
5- پیش از حمام به سلامت بودن دام دقت شود
6 – دامها خسته ، زخمی ، ضعیف ، تشنه ، فحل ، آبستن سنگین هرگز نباید حمام کنند
7-دامهای تشنه پیش از حمام سیراب شوند
8- پشم گوسفندان چند روز قبل از حمام کوتاه شوند
9- بهتر است دامها زیر سه ماه حمام داده نشوند
10 – جبران کاستی محلول حمام طبق بروشور سم عمل شود
11- درجه حرارت هوا باید معتدل باشد
12 –بهتر است زمان استحمام با زمان فعالیت انگلها ( بخصوص کنه ها ) هماهنگ باشد و فواصل استحمام حداکثر 10 روز باشد
13 -بعد از حمام ، دامها نباید به مدت طولانی زیر آفتاب بماند و آب آشامیدنی کافی باید در اختیارشان قرار داد
14 - بهتر است استحمام دام همزمان با سمپاشی جایگاه دام باشد
رعایت موارد مهم در سمپاشی بدن دام
1- انجام عملیات سمپاشی باید توسط افراد مجرب و کارآزموده انجام گیرد
2- پیش از هر کاری باید ار درستی کار سمپاش مطمئن شد
3- مواد غذایی باید ار حیطه نفوذ انتشار سموم دور شوند
4- آبشخورها باید تخلیه شوند
5- هر گونه کود ف زباله از محوطه خارج شوند
6- خوردن و آشامیدن مواد غذایی در هنگام سمپاشی مجاز نیست و خطرناک است
7- عاملین سمپاش از لحاظ حفاظتی باید ملبس به لباس کار ، ماسک تنفسی ، عینک ف کلاه ، چکمه و دستکش باشند
8 –سم باید طبق توصیه سازنده کارخانه ، مقدارش به آب اضافه گردد
9-محلول سم با دقتو حوصله کافی به تمام سطوح بدن دام پاشیده شود این دقت در باره سطوح مختلف ساختمانی نیز باید رعایت شود
10 – در باد شدید در هوای آزاد سمپاشی نباید انجام گیرد در صورتی که باد ملایم باشد شخص عامل پشت به دیوار قرار گیرد
11- پس از اتمام سمپاشی جایگاه دام باید آبشخورها و غذا خوریها ی دام با آب تمیز شسته شوند
شعله افکنی
یک وسیله بسیار خوب خصوصا برای ضدعفونی کف و دیوارها و محوطی خارج از سالنها میباشد
1- قبل از استفاده از شعله افکن کف دامداری از کود و فضولات تمیز شوند
2- وسایلی که امکان آتش گرفتن دارند و یا در اثر حرارت موجب خسارت میگردد از محوطه خارج شوند
3- در استفاده از شعله افکن دامها از محوطه دور نگه داشته شوند
4- در و پنجره ها باز تا جریان هوا داشته و گاز تولید شده خارج شود
5- در دامداریهایی که از چوب و تخته و یا وسایل دیگر آتش گیر استفاده شده ازشعله افکنی استفاده نگردد .
6- فرد عامل حفاظت ایمنی داشته باشد .
در دامداریها به هیچ وجه مواد سوختنی به کف و دیوارها ریخته و آتش نزنید چون
1- امکان آتش سوزی بسیار زیاد است
2- به آن صورت ضدعفونی انجام نمیگیرد
3- امکان باقی ماندن مواد در کف و دیوار ها بوده که موجب مسموم شدن دام یا عوارض دیگر وجود دارد .
اصول پیشگری
پیشگیری به معنای ساده جلوگیری از بوجود آمدن بیماری قبل وقوع آن است
در مفهوم متداول پیشگری شامل اقداماتی است که از آنها برای بوجود نیامدن بیماری و یا قطع ویا آهسته کردن سیر بیمار استفاده میشود .
نکته مهم در کنترل و پیشگیری بیماری درک نحوه پراکندگی بیماری است که باید بدانیم : 1- دامداریها متراکم و نیمه متراکم در چه منطقی واقع شده است 2- میزان شیوع و نوع بیماری حاضر در مناطق 3-
راههای انتقال
پیشگیری و کنترل بیماری در دام مشتمل بر فعالیتهای ذیل میباشد :
1- اقدامات اختصاصی حفاظتی ( مصون سازی = واکسیناسیون )
2- کنترل تردد دام و نقل و انتقال ( قرنطینه )
3- ارتقای بهداشت محیط ، دامداری ، عمومی
4-مراقبت بیماریهای دامی
5-ضد عفونی
6- کشتار و امحا
مسلما واکسیناسیون ارزانترین و موثرترین راه کنترل و پیشگیری بیماریها میباشد بکارگیری واکسیناسیون استراتژیک : اولا سطح شیوع بیماری در بعضی از منطق کشور کاهش پیدا کرده که این خود موجب جلوگیری از بروز هر گونه ضرر و زیان اقتصادی به دامداران و سرمایه ملی میباشد ثانیا ریشه کنی بیماری را تسریع می نماید
ایجاد ایمنی دسته جمعی دامها از مفیدترین عملیات هدایت شده در جهت مقابله با بیماریها است .
موارد مهم در واکسیناسیون :
1- نگهداری واکسن در شرایط مناسب از تولید تا تزریق به بدن دام
2- حفظ برودت مناسب ( حفظ زنجیره سرد )
3- رعایت شرایط سترونی بهنگام تلقیح واکسن
4- رعایت دزاژ توصیه شده در واکیسناسیون
5- واکسیناسیون به موقع و در فصل مناسب
قرنطینه دام
در بین بیماریهای عفونی میکروبی و ویروسی در دامها بعضی ها هستند که نه تنها باعث تلفات بسیار سنگین و صدمات مالی فراوانی می شوند بلکه سرعت انتشار و همه گیری شدیدی در زمان کوتاه به وجود می آورند و همچنین بعضی از بیماریها این بیماریهای دامی خطر جدی برای انسان وجامعه بوجود می آورند