بهداشت جایگاه دام
اهمیت بهداشت دام و جایگاه
1 – تامین سلامت دام
2- تامین مواد غذایی و پروتئین حیوانی برای مصرف انسان ( افزایش تولید )
3- کمک به تامین سلامت جامعه ،کنترل و پیشگیری بیماریهای قابل انتقال از حیوان به انسان ( وجود بیش از 400 نوع بیماری قابل انتقال از حیوان به انسات که سلامت انسان و جامعه را مورد تهدید قرار میدهد )
4- با ایجاد محیط سالم برای دام محیط زندگی انسانها نیز که در ارتباط با دام هستند سالم میگردد
5- ایجاد زمینه برای تجارت خارجی
6- کمک به افزایش در آمد دامداریها
بهداشت جایگاه دام
دامداریها به سه فرم تقسیم میشوند : فرمهای سنتی ، فرمهای نیمه صنعتی ، فرمهای صنعتی
در فرمهای صنعتی :
جایگاه دام : اصطلاحا به کلیه ساختمانهایی مثل بهاربند ، شیردوشی ، بیمارستان ، زایشگاه و سایر سالنها و ساختمانهای یک دامپروری گفته می شود
محوطه دامداری : به فضا و سطوحی گفته می شود که جایگاه دام را احاطه کرده اند و شامل خیابانها ، پیاده روها ، مبادی ورود و خروج دام و کامیون و خودروها و ... است این محوطه دامداری به چاه آب ، مخزن آب دامداری و فاضلاب و سیستم های مربوطه نیز شامل می شود .
همانگونه که بهداشت ساختمانهای دامداری مورد اهمیت است بهداشت محوطه دامداری نیز از اهمیت برخوردار است خصوصا در ورودی دامداری که باید حوضچه ضد عفونی داشته و حتما باید همیشه از ماده ضد عفونی مناسب و موثر پر بوده و هر از چند گاهی کنترل گردد ، خصوصا بعد از بارندگیها نیاز به افزودن ضدغفونی دارد .
در دامدارباید از بشکه های و یا ظروف مخصوص زباله استفاده گردد و در آنها محکم بسته شوند .
به هیچ وجه وسایل مورد استفاد شده مثل دستکش یک بار مصرف ظروف پلاستیکی سرمها ، شیشه های خالی واکسنها و یا سایر داروها ، کیسه های نایلونی ویا باند و پنبه های آلوده در محوطه دامداری انداخته نشوند .
در بهداشت محوطه دامداری و جایگاه دام باید توجه خاص به جوندگان و موشها گردد .
از ورود و خروج حیواناتی مانند گربه و سگ به داخل دامداری جلوگیری گردد و در ضمن امکان ورود حیواناتی مثل شغال و روباه ، گرگ به دامداری نداشته باشد .
بهداشت زایشگاه
1- کف زایشگاه باید بتون ریزی بوده و شیب ملایمی به طرف فاضلاب داشته باشد
2- دیوارها از کاشی یا سنگ سفید و قابل ضد عفونی و شعله افکنی باشد
3- حرارت و تهویه در داخل زایشگا قابل تنظیم باشد
4- حرارت اطاق زایشگاه باید در هنگام تولد گوساله حداقل 20 درجه و حداکثر 30 درجه سانتی گراد باشد پیش از زایمان مقداری کاه و کلش خشک با ضجامت کافی در کف زایشگاه ریخته شود
5- از کوران و جریان شدید هوا به داخل زایشگاه به خصوص در فصل زمستان جلوگیری شود
6- در داخل زایشگاه وسایل وابزار اولیه نظافت و ضدعفونی مثل ساولون و ترکیبات یددار ، دستکش مامایی ، طناب مخصوص کشیدن گوساله و وسایل جراحی و.... در محل مخصوص وجود داشته باشد
7- بعد از زایمان کاه و کلش که زیر گاو پهن شده بود همراه با جفت و مایعات جنین و خونابه دور شوند .
8- بعد از زایمان بعد از تمیز کردن زایشگاه کاملا کف و دیوارها ضدعفونی شده و از شعله افکن استفاده شود وسایل و تجهیزات مورد استفاده نیز ضدعفونی شده و برای زایمان آماده شوند
بهداشت مرکز پرورش گوساله
1- حداقل با زایشگاه باید 10 متر فاصله ذاشته باشد
2- از رفت وآمد افراد غیر مسئول خوداری شود
3- گوساله ها پس از چند ساعت که از تولد گذشت و توسط مادر لیسیده شد و خشک گردید و نیز پس از خوردن اولین آغوز ( ماک ) حتما به سالن پرورش گوساله منتقل شوند
4- رعایت موارد بهداشتی و ضدعفونی بسیار مهم است
به طور معمول گوسال ها از دو ماهگی به تدریج از شیر گرفته و به بهار بند مخصوص گوساله های 3 تا 6 ماهه و بعد به بهار بند گوساله های 6 تا 12 ماهه منتقل می شوند .
محل پرورش گاوهای بالغ
1- بهار بند تلیسه های 12 تا 18 ماهه غیر آبستن
2- بهار بند تلیسه های آبستن
3- بهار بند گاوهای شیرده که بنا به ضرورت به بهاربند گاوهای کم شیر و پر شیر میتون تقسیم کرد
4- جایگاه بسته
5- جایگاه باز
شیردوشی و بهداشت آن
الف : بهداشت فردی کارکنان شیردوشی
1- کنترل بهداشتی و سلامتی کارگران و داشتن گواهی لازمه از مراکز مربوطه
2- داشتن لباس کار و چکمه و دقت در تمیزی و ضدعفونی آنها
3- شستن و ضد عفونی دستها قبل از شیردوشی
4- قبل از شیردوشی باید از حوضچه ضدعفونی عبور کرده و چکمه هایش را ضد عفونی نماید
ب : بهداشت لوازم . دستگاههای شیر دوشی که شامل ا- منبع خلع 2- مخزن شیر 3- پل ساتور 4- کلاهکها 5- لایه داخلی میباشند
شستشوی کلاهک ها بعد از اتمام دوشش هر گاو برای جلوگیری از انتقال باکتریها بسیار مهم است کلاهک و چنگگ در ابتدا با آب گرم شسته می شود و سپس با یک محلول ضدعفونی می شود و دو باره یک شستشوی دیگر با اب انجام میگیرد و سپس به طور معکوس آویزان میکنند تا برای دوشش بعدی آماده باشند ضدعفونی مورد استاده ساولن و یا هیپوکلریت سدیم میباشد
در پایان شیردوشی بهتر است ابتدا به به مدت 10 دقیقه با آبگرم تمام لوله های برنده شیر شسته شده و و سپس با محلول 2 تا 3 در صدی هیپوکلریت سدیم به مدت 15 دقیقه شستشو و ضدعفونی شوند میتوان ار ساولن 100/1 تا 200/1 نیز استفاده نمود
بهتر است تمام سطوح داخلد لوله ها هر هفته 2 الی 3 نوبت با سود کاستیک 2 تا 3 درصد ( محلول ولرم ) ضدعفونی شوند در عمل ضدعفونی باید بعد از استفاده از مواد ضدعفونی تمام لوله های مجاری انتقال شیر از ابتدا تا انتها با آب گرم شسته و آبکشی شوند
در پایان عملیات شیر دوشی باید دیوارها و کف سالن شیردوشی با آب گرم پر فشار بخوبی شسته شده و بهتر است این کار با آب گرم انجام گیرد و فضولات از طریق فاضلاب به بیرون هدایت شده و بعد کف سالن و ناحیه چال شیردوشی با ستریمید C با رقت 30/1 ضد عفونی شود از لحاظ احتیاط بهتر است که هفته ای دو نوبت از سود کاستیک 5 درصدیبه جای ستریمید استفاده شود از ساولن و هیپوکلریت سدیم 5 درصدی نیز می توان استفاده کرد .
انبار علوفه و مواد غذایی : در انبار علوفه و مواد غذای خصوصا به کنترل رطوبت و درجه حرارت باید دقت بیشتر گردیده و از رشد قارچها و باکتریها پیشگیری گردد و در ضمن به وجود حیوانات مثل موش دقت شود
بهترین روش برای خلاص شدن از کود ، انبار آن در کنار زمین های زراعی در فاصله ای دور از گاوداری است و برای جلوگیری از رشد مگس و سایر حشرات پاشیدن پودر اهک خشک روی کود می باشد ( مقدار 5 کیلو گرم آهک خشک بر روی سطح 100 مترمربع )
فرم سنتی :
در فرمهای سنی محل پرورش دام معمولا در کنار محل سکونت دامدار میباشد ولی باید در ساخت محل پرورش دام در روستاها نکات ذیل مورد توجه قرار گیرد :
1- از منازل مسکونی دور بوده تا بو و حشرات باعث ناراحتی افراد نشود
2- جهت محل پرورش طوری انتخاب گردد که حداکثر نور و آفتاب به آن بتابد
3- نور وتهویه باید رعایت شود
4- کف باید صاف بوده و شیب آن به طرف بیرون هدایت شود و نظافت آن ساده باشد
در فرمهای سنتی باتوجه به این هرگز محل زایشگاه و یا محل مخصوصی برای زایمان در نظر نمیگیرند لذا دامها در همان محل پرورش دام زایمان میکنند و این امر هم باعث عوارض گوناگونی و حتی تلفات در دامها و گوساله ها و بره ها میگردد جهت انجام زایمان معمولا میبایست دامهای آبستن را چند روز قبل از زایش که با علایمی مانند بزرگ شدن پستان و تورم آلت تناسلی ظاهر میگردند استراحت داد . در هنگام زایمان طویله و آغل تمیز شده و کف آن از یک لایه نرم از کاه و یا خاک اره تمیز پوشانده شود و هرگز نباید با دستهای کثیف و بدون ضد عفونی در زایمان مداخله نمود