تولید سیب سالم

تولید سیب سالم

مقدمه:

سیب یکی از محصولات سردسیری مناطق معتدل بوده و درخت آن، از نوع برگ ریزها می باشد. تنوع زیاد و سازگاری کلیمایی (منطقه ای)، باعث شده که این درخت بیشترین سطح کشت شده را در منطقه معتدل به خود اختصاص دهد. نیاز سرمایی سیب؛ «1600 ساعت دمای زیر 7 درجه سانتیگراد» است. در زمستان، اگر سردی هوا از 40 درجه کمتر شود، صدمه زیادی به درخت و ریشه آن وارد می آید. اگر در زمان غنچه های نیمه باز تا زمان تشکیل میوه های جوان، دما به 1- تا 4- درجه سانتیگراد کاهش پیدا کند، خطرناک خواهد بود.

بیش از 7500 گونه سیب تاکنون شناسایی شده است، اما ارقام «دلیشز» و «گلدن دلیشز» تقریباً در همه کشورهای دارای سیب کشت می شود. سیب با سطح زیرکشت حدود 201.350 هکتار در کشور و 16.000 هکتار در استان خراسان رضوی، یکی از مهم ترین محصولات باغی محسوب می شود. باغ های سیب، تقریباً در تمام مناطق ایران از استان آذربایجان غربی گرفته تا استان بوشهر وجود دارد. اما استان های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، خراسان رضوی، تهران، اصفهان، فارس و اردبیل مشمول بیش از 85 درصد سطح زیر کشت و تولید می شوند.

سیب، دارای ارزش تغذیه ای زیادی است. همچنین به مقدار قابل توجهی صادر شده و موجب جذب ارز به کشور می شود. این میوه، با داشتن مشتقاتی چون: سرکه، لواشک، برگه خشک، مارمالاد، شیره سیب، شربت، عصاره میوه، رب، مربا و دیگر فرآورده های مشابه، یکی از محصولات کشاورزی ارزشمند است که در سبد غذایی خانوارهای ایرانی جایگاه ویژه ای دارد، به همین خاطر نیازمند برنامه ریزی است. از دیدگاه منابع جنبی فرآوری محصولات کشاورزی نیز، ایجاد کارگروه های کوچک خود اشتغالی و کمک به اقتصاد خانواده های روستایی، از دیگر مزیت های کشت و تولید سیب است.

خواص سیب:

این میوه خوش عطر و طعم، حاوی ویتامین های C، B، A و مقدار زیادی پتاسیم، سدیم، کلسیم، بُرُم و فسفر می باشد.

خوردن آن بعد از غذا، باعث هضم آسان می شود و از افزایش اسید اوریک خون جلوگیری می کند.

خوردن و بوئیدن سیب، باعث تقویت مغز و اعصاب می گردد.

باعث شفافیت مو و طراوت چهره می شود.

از رشد تومورهای سرطانی جلوگیری می کند.

سایر خواص آن؛ پاک کننده بدن، اسهال کودکان، سرفه، یبوست، التهاب کلیه و مثانه، مقوی کبد، اشتها آور، تقویت معده، سودا، تب بر، سوء هاضمه و ...

محصول سالم چیست؟

سالم بودن محصولات کشاورزی از دیدگاه افراد مختلف، متفاوت است. هرکس تعریف خاصی از محصول سالم در ذهن خویش دارد.

رنگ، بو، طعم، میزان رسیدن یا کال بودن، محل پرورش، میزان مواد مفید یا مضر ذخیره شده، نوع کاربرد، نحوه کاشت، داشت، برداشت، حمل و نقل، نگهداری، فرآوری و ... از جمله نکاتی است که در ذهن افراد مختلف، تعاریف متفاوتی از محصول سالم به وجود می آورد.

درحال حاضر شاید بهترین تعریف برای محصول سالم این است؛ «محصولی که کمترین باقیمانده سم و کودهای شیمیایی و فلزات سنگین در آن وجود دارد، محصول سالم نامیده می شود».

شاید هم بگوییم؛ «محصول سالم، محصولی است که موادی که باید در آن وجود داشته باشد به میزان لازم ذخیره شود، نه بیشتر و نه کمتر».

کنترل آفات و بیماری ها:

هدف از کنترل آفات و بیماری ها، از بین بردن کامل آنها نیست، بلکه کاهش انبوهیِ جمعیت آفت، در حد قابل قبول می باشد. برای این منظور از روش های مختلفی استفاده می شود که به عوامل گوناگونی بستگی دارد. از جمله:

-نوع آفت یا بیماری

-شرایط آب و هوایی منطقه

-نوع خاک

-امکانات موجود

-شرایط اجتماعی و اقتصادی

- هدف از تولید

مدیریت تلفیقی (IPM) چیست؟ برای پیش بینی و جلوگیری از رسیدن آفات به سطح زیان اقتصادی، از تمام روش های مناسب مثل؛ دشمنان طبیعی, گیاهان مقاوم به آفات, مدیریت زراعی و آفت کش ها در روش های تولید محصولات سالم، استفاده می شود.

روش کنترل آفات، به وسیله تلفیق ابزارهای بیولوژیکی, زراعی, فیزیکی و شیمیایی، در مسیری که کمترین خطر را برای سلامت انسان و محیط زیست داشته باشد، در این روش مورد توجه است.

در این روش، برای تولید محصول سالم تر علاوه بر استفاده از عوامل مفید، از روش های دیگر مانند؛ روش زراعی -  مکانیکی -  سموم شیمیایی - سموم بیولوژیک – قرنطینه - فرمون های جنسی - تله های رنگی و نوری و ... می توان استفاده کرد.

در مدیریت تلفیقی، استفاده از سموم شیمیایی حذف نشده، بلکه در زمان خاص خودش، بنا به ضرورت و به تشخیص کارشناس منطقه مورد استفاده قرار می گیرد. در صورت امکان، به جای سموم شیمیایی، از سموم شیمیایی کم خطرتر و سازگار با محیط زیست و یا از سموم بیولوژیک استفاده می شود.

در یک برنامه مدیریت تلفیقی، باید با استفاده از حداقل سموم شیمیایی، حداکثر آفات و بیماری ها کنترل شود.

مدیریت تلفیقی باغ های سیب:

در مدیریت تلفیقی، تا حد ممکن از کاربرد آفت کش ها دوری می شود. در این روش، امکان استفاده از عوامل طبیعی برای کنترل جمعیت آفت فراهم می شود. باقیمانده مواد شیمیایی و هزینه داشت نیز، کاهش می یابد.

در این روش مدیریتی، بیشتر آفات مهم سیب مثل کرم سیب، کنه قرمز اروپایی، مینوز لکه گرد و شته مورد نظر است.

مهم ترین هدف مدیریت تلفیقی برای تولید یک محصول سالم، استفاده از آفت کش، بر مبنای نیاز واقعی و نه براساس برنامه زمانی از پیش تعیین شده است. استفاده از سموم شیمیایی با طیف گسترده و مکرر، موجب از بین رفتن دشمنان طبیعی می شود.

به علت آنکه حشرات مفید در برابر سموم بسیار حساس تر از آفات هستند، مبارزه شیمیایی باید در موارد بسیار ضروری انجام شود. تا حد ممکن ، بهتر است از شیوه های مبارزه تلفیقی در این مورد استفاده شود.

محصول سیب، همه ساله دستخوش هجوم عوامل خسارت زای متعددی قرار می گیرد. بدین ترتیب، حاصل دسترنج کشاورزان، به شدت مورد تهدید قرار می گیرد. یکی از عواملی که به طور مستقیم به میوه خسارت می زند، کرم سیب است. کرم سیب، یک آفت اصلی، برای این محصول به شمار می آید. به این دلیل، برای مدیریت تلفیقی آفات سیب (IPM) با محوریت کرم سیب، برنامه هایی ارائه شده است.

کرم سیب Laspeyrsia pomonella

شناسایی:

حشره کامل کرم سیب پروانه ای به رنگ خاکستری است که خطوط موجدار و لکه ای، در انتهای بال به خوبی مشخص است. این پروانه شبها پرواز می کند.

دامنه میزبانی این آفت، شامل درختان دانه دار و هسته دار متعددی است، از جمله: سیب، گلابی، به، زردآلو، هلو، گوجه، آلو، گردو،بادام ،آلبالو و حتی گیلاس. اما از نظر شدت خسارت روی میزبان های مختلف، سیب در درجه اول اهمیت بوده و پس از آن گلابی، به و گردو قراردارند.

بیولوژی:

تعداد نسل کرم سیب، بستگی به دما و طول روز دارد. این آفت عموماً «در مناطق کوهپایه ای و کوهستانی با دو نسل» و «در مناطق دشت سه تا چهار نسل» مشاهده شده است.

تخم ها معمولاً روی برگ های نزدیک میوه و یا خود میوه، به صورت انفرادی گذاشته می شود.

تخم ریزی عموماً از غروب آفتاب شروع می شود و تا صبح روز بعد ادامه می یابد.

هر حشره ماده 40 تا 90 عدد تخم می گذارد. لاروها، زمستان را در پیله های نسبتاً ضحیم، در زیر پوست، یا لابه لای شکاف های تنه می گذارند.

عوامل اجرایی مدیریت تلفیقی (IPM) برای مبارزه با کرم سیب:

1-    عملیات زراعی: شخم پاییزه و بهاره - یخ آب زمستانه - کود دهی (حتی الامکان کود حیوانی) - جمع آوری میوه های آلوده در طول فصول.

2-    روغن پاشی در مرحله خواب درختان: (برای کنترل شپشک ها، مینوزها و کنه قرمز اروپایی که در مرحله تخم بسر می برند، نیز مفید خواهد بود).

3-    نصب تله های فِرمونی، برای شکار انبوه و پیش آگاهی.

4-    بازدید از تله ها و شمارش پروانه های شکار شده، (دو بار در هفته).

5-    رهاسازی زنبور تریکوگراما (سه نوبت برای هر نسل آفت)، برای مبارزه با تخم کرم سیب.

6-    مبارزه با تخم کرم سیب در مرحله اوج تخم گذاری پروانه ها، با استفاده از روغن، (به نسبت نیم تا یک درصد).

7-    در زمان خروج لاروها از تخم، استفاده از سموم بیولوژیک، و در صورت بالا بودن جمعیت آفت، یک نوبت سمپاشی با سموم حشره کش کم خطر.

8-    نصب گونی یا کارتن دور تنه درختان، برای شکار لاروهای بالغ.

9-    تعیین زمان آغاز فعالیت نسل دوم، از طریق تله های فِرمونی.

10-                     بررسی و از بین بردن لارو و شفیره های مخفی شده در گونی های دور تنه.

برخی آفات مهم سیب (غیر از کرم سیب)

مینوز لکه گردLEUCOPTEVA SCITELLA : این آفت در اکثر مناطقی که سیب کشت می شود، -در بعضی از سال ها- خسارت چشمگیر و قابل توجهی وارد می کند. در سال هایی که شرایط مساعد باشد، جمعیت این آفت افزایش یافته و باعث خزان زودتر از موعد و در نتیجه باعث ضعف عمومی درختان خواهد شد.

استفاده غیر اصولی از آفت کش ها در باغ ها نیز، باعث نابودی جمعیت این آفت شده و طغیان مینوز لکه گرد را به همراه خواهد داشت.

این آفت در سال 2 تا 4 نسل دارد. زمستان را به صورت شفیره، داخل پیله در زیر پوستک های تنه و شاخه و یا زیر کلوخه ها و برگ های ریخته شده پای درختان می گذراند.

با توجه به نحوه زندگی و دشمنان طبیعی فراوان این آفت، می توان برای کنترل آن، از روش های غیر شیمیایی زیر استفاده کرد:

1-    جلوگیری از سمپاشی های بی رویه، برای حمایت از دشمنان طبیعی

2-    جمع آوری و معدوم کردن علف های هرز و برگ های ریخته شده در پای درختان در فصل زمستان و بهار

3-    یخ آب زمستانه

4-    از بین بردن شفیره های زمستان گذران از طریق گونی پیچی دور درختان و جمع آوری و سوزاندن آنها

5-    در صورت نیاز، مبارزه شیمایی در محدوده زمانی که اولین لکه های ته سنجاقی روی برگ ها نمایان می شود. البته بهتر است این زمان با زمان کنترل سایر آفات مانند شپشک ها و کرم های میوه خوار همراه شود.

کنه قرمز اروپایی سیبPANONYCHUS ULMI:

زمستان را به صورت تخم، روی سرشاخه ها و تنه درختان به سر می برد. در بهار، قبل از شکوفه دهی تخم ها، تفریخ  شده و لاروها از شیره گیاهی تغذیه می کنند.

روش کنترل:

1.      در صورت جمع آوری و سوزاندن اندام های قطع شده در پائیز، تا حدود زیادی از انتقال جمعیت زمستان گذران جلوگیری می شود.

2.      مبارزه پیش بهاره علیه تخم های زمستانه و کنه های متحرک نسل اول.

3.      با پایان دوره سرما و یخبندان که همزمان با تورم جوانه ها می باشد، با استفاده از روغن ولک، به نسبت 40-20 در هزار، می توان با آن مبارزه کرد.

این روغن ها «به دلیل اینکه بر روی مراحل زمستان گذران شپشک های آسیایی واوی، سان روژه و سپردارها مؤثرند و از نظر زمانی مطابقت دارند» و «از طرف دیگر، حشرات مفید و کنه های شکارچی را از بین نمی برند»، می توانند در برنامه مدیریت تلفیقی بهترین اثر را داشته باشند.

مهم ترین بیماری های سیب

لکه سیاه سیب:venturia inaequlis

مهم ترین بیماری سیب در دنیا است. ابتدا لکه های زیتونی روی برگ و میوه تشکیل می شود. بعداً سیاه شده و گاهی لکه های زیاد باعث ریزش برگ می شوند. در صورت آلودگی دم میوه، باعث ریزش میوه می گردد. لکه های روی میوه چوب پنبه ای شده و موجب ترک خوردن و بد شکلی میوه می شود.

قارچ کش هایی که برای کنترل این بیماری توصیه شده است عبارتند از: «کاپتان»، «اتیلن بیس»، «دی تیوکارباماتها»، «بنزومیدازولها»، «بازدارنده های بیوسنتز ارگوسترول» و «دودین».

«قبل از گل دهی، تکرار چندین نوبت سمپاشی» و «بعد از گل نیز به فواصل هر 10 تا 14 روز، استفاده از قارچ کش تکرار خواهد شد». البته این روش باعث افزایش کاربرد سموم خواهد شد.

اما در یک سیستم مدیریت تلفیقی (IPM) باید به کمک روش های دیگر مانند پیش بینی های هواشناسی، از تعداد دفعات سمپاشی کاست.

بعد از ایجاد عفونت نیز می توان با بیماری مبارزه کرد. برنامه مبارزه بعد از عفونت، بیشتر در نواحی خشک که دوره های عفونت کمتر است معمول است (دورانی که بیماری و عفونت مشاهده می شود و خسارت وارد می کند). البته در این زمان باید از قارج کش هایی استفاده کرد که خاصیت معالجه کنندگی داشته باشد.

اقدامات بهداشتی در باغ، احتمال بروز همه گیری بیماری را کاهش می دهد. پاشیدن کود اوره در پاییز -روی برگ های افتاده بر کف باغ های سیبی که سابقه آلودگی دارند- باعث تسریع در فساد برگ ها و در نتیجه کاهش مایه ی زمستان گذران قارچ عامل بیماری (اسپورهای اولیه قارچ موجود در محیط) می شود، بخصوص در زمستان های ملایم.

استفاده از قارچ کش، قبل یا بعد از خزان، از جمعیت قارچ می کاهد و باعث کم شدن دفعات سمپاشی در بهار خواهد شد.

برخی از عملیات زراعی نیز، به کاهش شدت بیماری لکه سیاه سیب کمک می کند. وقتی فاصله درختان در هنگام کاشت مناسب انتخاب شود، هوا در بین تاج درختان بهتر جریان می یابد. همچنین اگر درختان بطور مرتب هرس شوند، شدت بیماری کاهش خواهد یافت.

استفاده از ارقام مقاوم نیز، یکی دیگر از راه های مدیریت تلفیقی کنترل بیماری لکه سیاه سیب خواهد بود.

سفیدک پودر سیب: podosphaera leucotricha

قارج عامل بیماری، معمولاً زمستان را در جوانه های سیب می گذراند. برای کنترل آن، می توان مانند کنترل «لکه سیاه سیب« عمل کرد. اما در مدیریت تلفیقی، باید توجه داشت که هرس درختان، در کاهش آلودگی اولیه بسیار مهم است. به علت اینکه قارچ عامل بیماری بیشتر در جوانه های سیب، زمستان گذرانی می کند، باید از کشت مخلوط سیب و گلابی خودداری شود.

آتشک: Erwinia amylovora

یکی از مخرب ترین بیماری های باکتریایی سیب و گلابی است. از طریق حشرات، باد و باران هم جابجا و منتقل می شود. به نظر می رسد که درختان آلوده در آتش سوخته اند. نشانه های بیماری در میزبان های مختلف مشابه است، ولی شدت آن فرق می کند. روی شکوفه ها، میوه ها، شاخه ها، برگ ها و قسمت های چوبی درختان آلوده، حالت نکروز  بروز می کند. (نکروز به لکه های تیرة مشابه حالت سوختگی گفته می شود).از نشانه های بارز این بیماری ترشح قطره های شیرابه ای، از اندام های آلوده است. سرشاخه ها قوس پیدا کرده و سر عصایی می شوند.

این باکتری از راه زخم ها، یا در شرایط رطوبتی از راه سوراخ های طبیعی گیاه به بافت میزبان وارد و موجب مرگ سلول های میزبان می شود.

بروز بیماری به سه عامل «گیاه حساس»، «عامل بیماری» و «شرایط جوی مساعد» در یک زمان بستگی دارد.

* برای تولید محصول سالم تر، موارد ذیل را باید رعایت کرد:

- برای مبارزه در کشورهایی که هنوز این بیماری پیدا نشده است، باید از ورود مواد گیاهی که ممکن است حامل باکتری باشند، با دقت جلوگیری شود. ‌(قرنطینه)

- در مناطقی که آتشک بومی شده، برنامه کنترل بیماری باید به نحوی اجرا شود که خسارت بیماری به حداقل برسد.

حذف شانکرها- بازرسی هفتگی باغ در تابستان – حذف سیخک ها و سرشاخه های آلوده - حذف 20 سانتی متر پایین تر از محل عفونت - ضدعفونی ابزار هرس - مبارزه باحشرات مکنده - کشت ارقام مقاوم - زهکشی خاک و ... در کاهش آلودگی مؤثر است. اگر در مرحله گلدهی، مبارزه شیمیایی انجام شود، اغلب از افزایش شدت بیماری در تابستان جلوگیری می شود.

استفاده از ترکیب بُردو:

-  در دوران خواب

-  قبل از گل

-  در دوران گل (2-1 نوبت)

          می تواند در کنترل این بیماری مؤثر باشد.